ဟသၤာဖုိမ၏ထူးျခားေသာအေနအထား

ျဗဟၼစာရီမြန္ဗုိေက

ေရွးဦးပထမ၊ ကြၽန္းေပၚစက၊ သုဝဏၰဟံသာ၊ ခ်စ္ၾကည္စြာလွ်င္၊ ႏွစ္ျဖာဖုိမ၊ အတူတကြ နားေနၾကေသာပုံ၊ ၁၂၈၄-ခု တေပါင္းလ လုပ္သည္''ဟူေသာ ကမၸည္းစာကုိ ခုံပတ္လည္တြင္ ေဖၚျပထားေသာ တေကာင္ေပၚ တေကာင္နား၍ေနဟန္ သတၱဳသြန္း ဟသၤာငွက္ႏွစ္ေကာင္၏ရုပ္ပုံမွာ
ပဲခူးၿမိဳ႕ ေရႊေမာ္ေဓာေစတီႀကီးအေရွ႕ဘက္ ေစာင္းတန္းႏွင့္
ဆက္သြယ္ထားေသာ ကုန္းေပၚရွိ မႏၲေလးေတာင္မွ ရေသ့ႀကီးဦးခႏၲီသည္ လြန္ခဲ့ေသာႏွစ္ေပါင္း ေျခာက္ဆယ္က တည္ေဆာက္ခဲ့ေသာ သံတန္ေဆာင္းႀကီးအတြင္းတြင္ ရွိေလသည္။ ဤသံတန္ေဆာင္းႀကီး တည္ရွိရာကုန္းငယ္မွာ ဟံသာဝတီပဲခူးသမုိင္းတြင္ ပါရွိေသာ ဟသၤာကုန္းျဖစ္သည္ဟု ထုိသံတန္ေဆာင္းႀကီး တည္ေဆာက္ေသာ ၁၂၈၄-ခု မွ ၁၂၈၆-ခုအတြင္းကာလေလာက္က စတင္ေျပာဆုိလာခဲ့ၾကေပသည္။ သံတန္ေဆာင္းႀကီးအတြင္း ၁၂၈၆-ခုတြင္ ရေသ့ႀကီးဦးခႏၲီတည္ေသာ ဟံသာပဗၺတသုဝဏၰ ဟံသာေစတီေရႊဟသၤာဘုရားဟူေသာ ကမၸည္းႏွင့္တကြ ေလးေထာင့္အုတ္တုိက္ခံ မုခ္ေလးမ်က္ႏွာဖြင့္၍ မတ္ရပ္ရုပ္ပြားတဆူစီ ကိန္းဝပ္ေသာ ေစတီငယ္ရွိေလသည္။ အထက္ေဖၚျပပါ ဟသၤာႏွစ္ေကာင္ရုပ္မွာ ေစတီအေနာက္မုခ္ေရွ႕ရွိ အုတ္ခုံေပၚတြင္ ရွိေလသည္။
တေကာင္ေပၚ တေကာင္ဆင့္၍ နားေနေသာဟသၤာႏွစ္ေကာင္ႏွင့္ပတ္သက္၍လည္းေကာင္း၊ ရေသ့ႀကီးဦးခႏၲီ၏ဟသၤာကုန္းႏွင့္ပတ္သက္၍လည္းေကာင္း၊ ဤစာေရးသူ ေလ့လာရွာေဖြ သုေတသနျပဳထားခ်က္မ်ားကို''ဆုိေရးရွိက၊ ဆုိအပ္လွ၏''ဟူေသာစကားအတုိင္း တင္ျပမည္ျဖစ္၏။ ႏွစ္သက္ပါက မွတ္ယူၾကရန္ႏွင့္ မႏွစ္သက္ပါက မယူၾကရန္ ျဖစ္ပါသည္။ စင္စစ္ေသာ္ကား ဤအေၾကာင္းအရာမ်ားကို အထက္ေဖၚျပခဲ့သည့္အတုိင္း ေနာင္လာေနာက္သားတုိ႔အား သိေစလုိသျဖင့္ ''ဆုိေရးရွိက ဆုိအပ္လွ၏၊ ဆုိစမ်ားလ်ား၊ ထားပေခ်မိ၊ ငါ့ဝန္ရွိခဲ့''ဟူေသာ ထုံးကုိ ႏွလုံးသြင္း၍ တင္ျပရျခင္း ျဖစ္ပါသည္။
ဟံသာဝတီပဲခူးေဒသဆုိင္ရာ ေရွးဦးသမုိင္းရာဇဝင္တြင္ ဟသၤာငွက္ဖုိမႏွစ္ေကာင္မွာ အေရးႀကီးေသာ အခန္းမွ ပါဝင္ခဲ့ေလသည္။ ျမတ္စြာဘုရားေဒသစာရီၾ<ြကေတာ္မူလာစဥ္အခါ ဤဟံသာဝတီပဲခူးတည္မည့္ေနရာသို႔ ေရာက္သည့္အခါ ဟသၤာငွက္တုိ႔ကို ျမင္ေတာ္မူ၍ ဤေဒသတြင္ေနာင္အခါ ဟံသာဝတီမည္ေသာ ျပည္ႀကီးျဖစ္ထြန္းေပၚေပါက္လာမည့္အေၾကာင္း ဗ်ာဒိတ္စကား ေျပာၾကားခဲ့ေလသည္ဟု ေဖၚျပမွတ္သားၾကေသာ အေၾကာင္းအရာမ်ားသည္ အစဥ္အလာသမုိင္းရာဇဝင္တုိ႔တြင္ ပါရွိခဲ့ၿပီးျဖစ္ေသာေၾကာင့္ ဟသၤာငွက္တုိ႔သည္ အေရးႀကီးေသာ အခန္းမွ ပါဝင္ခဲ့သည္ဟု ဆုိျခင္းျဖစ္ပါသည္။
ထုိသို႔ ဟသၤာငွက္တုိ႔ကုိ ျမတ္စြာဘုရား ျမင္ေတာ္မူ၍ ဗ်ာဒိတ္ထားေသာအခါတြင္လည္းေကာင္း၊ ထုိေနာက္ ဤေဒသတြင္ ပင္လယ္ေရျပင္မွ ကြၽန္းေပၚစ အခါကာလ ျမတ္စြာဘုရား ပရိနိဗၺာန္စံၿပီးေနာက္ ႏွစ္ေပါင္းကုိးရာေရာက္သည္တြင္ အိႏၵိယျပည္ ဝိဒ်ာနဂရၿမိဳ႕မွ ျမန္မာႏုိင္ငံ သုဝဏၰဘူမိသို႔ သေဘၤာျဖင့္ လာၾကေသာ ကုန္သည္မ်ားသည္ ဤေဒသတြင္ပင္ ေတြ႔ၾကျပန္ေသာ ဟသၤာငွက္တုိ႔ ေသာင္ျပင္ေပၚတြင္ မည္ကဲ့သို႔အေနအထားျဖင့္ နားေနၾကသည္တုိ႔ကိုလည္းေကာင္း၊ မြန္ဘာသာ၊ ျမန္မာဘာသာတုိ႔ျဖင့္ ေရွးအခါက
 ေရးသားမွတ္တမ္းတင္ခဲ့ၾကေသာ အေစာင္ေစာင္ေသာ စာေပတုိ႔၌ ေဖၚျပထားခ်က္မ်ားမွာ ယခု ရေသ့ႀကီးဦးခႏၲီျပဳလုပ္ခဲ့ေသာ တေကာင္ေပၚ တေကာင္ဆင့္၍ နားေနၾကဟန္ အေနအထားအတုိင္း မည္သည့္ေရွးစာတြင္မွ မပါရွိေပ။သို႔ေသာ္ ၁၂၈၄-ခုတြင္ ရေသ့ႀကီးဦးခႏၲီသည္ ဤဟသၤာရုပ္မ်ားကို ျပဳလုပ္ေသာအခ်ိန္မတုိင္မီကပင္ ဟသၤာငွက္တုိ႔၏ဤကဲ့သို႔ တေကာင္ေပၚ တေကာင္ဆင့္၍ နားေနဟန္ဝါဒမွာမူ ရွိခဲ့ၿပီးျဖစ္ပါသည္။
 ၁၂၅၇-ခု၊ ပဲခူးၿမိဳ႕ ေညာင္ဝုိင္းရပ္ ဆရာႀကီးဦးဖူးသည္ ေရႊေမာ္ေဓာရာဇဝင္သမုိင္းဟူ၍ စာအုပ္တအုပ္ စီစဥ္ေရးသားေလသည္။ ထုိတြင္ ဆရာႀကီးဦးဖူးက အခ်ဳိ႕သူေဟာင္းတုိ႔အဆုိဟူ၍ ေအာက္ပါအတုိင္း ေဖၚျပခဲ့ေလသည္။
''ေနာက္မ်ားမၾကာမီ လက္ဝါးတအုပ္ခန္႔ သဲခုံေပၚလာရာ ေကာင္းကင္က ေရႊဟသၤာဖုိမတုိ႔သည္ ပ်ံလာ၍ ႏွစ္ေကာင္နားစရာ မရျခင္းေၾကာင့္ တေကာင္၏ေက်ာေပၚမွာ တေကာင္ဆင့္၍ နားေနရ၏'' ဤတြင္ အထက္ပါ အေၾကာင္းအရာကို ဆရာႀကီးဦးဖူးသည္ ေရးသားေဖၚျပရာတြင္ အခ်ဳိ႕သူေဟာင္းတုိ႔အဆုိဟူ၍ မေသခ်ာေသာပါးစပ္ရာဇဝင္စကားမွ်ျဖစ္ေၾကာင္း အတိအလင္း ရွင္းလင္းထားသည္ကို သတိျပဳမွတ္သားႏုိင္ပါသည္။သမုိင္းေရွးျဖစ္ အေၾကာင္းတုိ႔တြင္ တဆင့္တဆင့္ မွတ္သားေျပာၾကားလာၾကေသာ ပါးစပ္ရာဇဝင္စကားတုိ႔သည္ အမ်ားအျပားပါရွိရာတြင္ အထက္ပါ အေၾကာင္းအရာကိုလည္း ၾကားဖူးရေသာေၾကာင့္ အခ်ဳိ႕သူေဟာင္းတုိ႔အဆုိဟု ထည့္သြင္းေဖၚျပခဲ့ျခင္း ျဖစ္ေပသည္။
ဤဟသၤာဖုိမႏွစ္ေကာင္တုိ႔၏နားေနၾကဟန္ အေနအထားကို အထက္တြင္ ေဖၚျပခဲ့သည့္အတုိင္း ၁၂၅၇-ခုတြင္ ဆရာႀကီးဦးဖူး၏ေရႊေမာ္ေဓာရာဇဝင္သမုိင္းစာအုပ္တြင္ ပထမဆုံးေတြ႔ျမင္ရသည္။ ထုိထက္ေစာ၍ ထိုကဲ့သို႔ေသာ အေနအထားအေၾကာင္း ေရွးအဆုိအမိန္႔ကုိကားကြၽႏု္ပ္တုိ႔ မေတြ႔ဖူးေသးပါ။ အကယ္၍ ရွိပါက ေရွးစာေဟာင္းေတြ႔ရွိမိေသာ ပညာရွင္တုိ႔က ေဖၚျပေပးပါရန္ ေမတၱာရပ္ခံပါသည္။
ဤကဲ့သို႔ အခ်ဳိ႕သူေဟာင္းတုိ႔အဆုိဟူ၍ ဆရာႀကီးဦးဖူးက ေဖၚျပထားေသာ ဟသၤာဖုိမႏွစ္ေကာင္တုိ႔၏အေနအထားအတုိင္း ရေသ့ႀကီးဦးခႏၲီလက္ထက္ ၁၂၈၄-ခုတြင္ သတၱဳျဖင့္ ပုံသြင္းထားေသာ ဟသၤာဖုိမႏွစ္ေကာင္၊ တေကာင္ေပၚ တေကာင္ဆင့္၍ေနဟန္ရုပ္ပုံသည္ ရေသ့ႀကီးႀကီးမွဴး၍ တည္ေဆာက္ေသာ ဟသၤာကုန္းအရပ္ရွိ သံတန္ေဆာင္းႀကီးအတြင္းတြင္ ထင္ရွားေပၚေပါက္လာခဲ့ေလသည္။ ရေသ့ႀကီးဦးခႏၲီ၏ပါဠိဆရာ ယင္းခဲဦးေမာင္ေမာင္စီစဥ္ေရးသား၍ ၁၂၉၃-ခုတြင္ ထုတ္ေသာ ေရႊဟသၤာေစတီေတာ္သမုိင္းစာအုပ္တြင္လည္း
ဆရာႀကီးဦးဖူးအဆုိအမိန႔္အတုိင္း ဟသၤာဖုိမႏွစ္ေကာင္၏အေနအထားကို ေဖၚျပထားျပန္ေလသည္။
ပဲခူးၿမိဳ႕တြင္ ေရာက္ရွိေနေသာ လူအေပါင္းတုိ႔အတြက္ သြားေရာက္ရာ အရပ္ေဒသတခုတြင္ အေရးႀကီးပါဝင္ေသာဌာနအျဖစ္ ေရႊေမာ္ေဓာေစတီေတာ္ႀကီးမွ အေရွ႕ဘက္ ေစာင္းတန္းႀကီးတေလွ်ာက္ ဆင္း၍ ဦးခႏၲီ၏ဟသၤာကုန္းသို႔သြားေရာက္ၾက၏။ သံတန္ေဆာင္းႀကီးအတြင္းရွိဤဟသၤာဖုိမနားေနၾကဟန္ အရုပ္ကို ၾကည့္ၾက၏။ စိတ္ဝင္စားၾက၏။ အရုပ္ခုံပတ္လည္တြင္ ေရးသားထားေသာ''ေရွးဦးပထမ ကြၽန္းေပၚစက၊သုဝဏၰဟံသာ၊ ခ်စ္ၾကည္စြာလွ်င္၊ ႏွစ္ျဖာဖုိမ၊ အတူတကြ နားေနၾကေသာပုံ''ဟူေသာ သုတိသာယာေသာစာသားကို ဖတ္ရႈၾက၏။ ဟသၤာဖုိက ေအာက္က ဟသၤာအမက အေပၚကဟူ၍ ဆုိျခင္းေၾကာင့္ ပဲခူးသား ပဲခူးသူတုိ႔ႏွင့္ပတ္သက္၍ သဘာဝႏွင့္မဆီေလ်ာ္ေသာ ေျပာထုံးစကားျပက္ရယ္စကားမ်ားလည္း ေပၚေပါက္လာေလ့ ေျပာေလ့ရွိၾကေလသည္။
ဤအရုပ္မ်ားကို စတင္ျပဳလုပ္ခ်ိန္ ၁၂၈၄-ခုမွစ၍ ယခုႏွစ္ေပါင္း ေျခာက္ဆယ္နီးပါး ေရာက္ၿပီးျဖစ္၍ ထုိႏွစ္မ်ားအတြင္း ျမင္ၾကေတြ႔ၾကေသာ ဟသၤာႏွစ္ေကာင္၏ရုပ္ပုံအေနအထားကို မည္မွ်ေလာက္ စိတ္ဝင္စားၿပီး မည္မွ်ေလာက္ သက္ေရာက္သည္ကိုမူ ယခုအခါတြင္ ေဒသဆုိင္ရာ အသင္းပုိင္ပစၥည္းမ်ားတြင္ တံဆိပ္ျပဳလုပ္ျခင္း၊ ေဆးဝါးေၾကာ္ျငာမ်ားတြင္ ကုန္အမွတ္တံဆိပ္ျပဳလုပ္ၾကျခင္း၊ ေဒသဆုိင္ရာ စာေစာင္မ်ားတြင္မ်က္ႏွာဖုံးပုံမ်ား၌ ဟသၤာဖုိမႏွစ္ေကာင္ဆင့္၍ နားေနပုံကို အေတာ္မ်ားမ်ား အသုံးျပဳေနၾကေလသည္။
ဤကဲ့သို႔ ဟသၤာဖုိမႏွစ္ေကာင္ အေနအထားသည္ ေရွးမြန္ရာဇဝင္ႀကီးမ်ားႏွင့္တကြ ေရွးမွတ္တမ္းစာေပမ်ားတြင္ ေဖၚျပထားျခင္းမရွိေၾကာင္း အထက္တြင္ ဆုိခဲ့ပါသည္။ ဤကဲ့သို႔မရွိေၾကာင္းကိုလည္း ရွင္းလင္းတင္ျပရမည္ျဖစ္ပါသည္။ဤအေၾကာင္းအရာမွာ မြန္တုိ႔၏ရာဇဝင္အစ မြန္ေဒသဆုိင္ရာ အျဖစ္အပ်က္ အေၾကာင္းအရာအတြက္ အေရးႀကီးေသာအခ်က္ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ မြန္ရာဇဝင္ေဟာင္းႀကီးမ်ားတြင္ ရွာေဖြၾကည့္ေသာအခါ မည္သည့္စာေဟာင္းေပေဟာင္းတြင္မွ ဤကဲ့သို႔ဆုိထားျခင္း မရွိပါ။ ဤတြင္ အေလးအနက္တင္ျပရန္မွာ မြန္ဘာသာျဖင့္ ေရးထားေသာ မြန္ရာဇဝင္ေဟာင္းမ်ားအနက္ အျပည့္စုံဆုံးႏွင့္အႀကီးဆုံးျဖစ္ေသာ မြန္ရာဇဝင္ႀကီးမွာဥပၸႏၷသုဓမၼဝတီရာဇဝံသကထာ၊ ဥပႏၷဟံသာဝတီရာဇဝံသကထာအမည္ရွိေလသည္။ ထုိရာဇဝင္ႀကီးတြင္ပါရွိေသာ အခ်က္အလက္တုိ႔ကို ေနာက္ေရးေသာ မြန္ရာဇဝင္မ်ားက ကိုးကားေရးသားၾကရေလသည္။
အထက္ပါ ဟသၤာဖိုမတုိ႔အေၾကာင္းကို ရာဇဝင္ႀကီးတြင္ ေအာက္ပါအတုိင္း ပါရွိေလသည္။ ထုိရာဇဝင္ႀကီးမွာ ျမန္မာႏုိင္ငံတြင္ ေပမူအတုိင္းမွ ပုံႏွိပ္စာအုပ္အျဖစ္ မေရာက္ေသးေသာ္လည္း ယုိးဒယားႏုိင္ငံတြင္ သကၠရာဇ္ ၁၂၇၂-ခုက ပတ္ကလတ္ရြာပုံႏွိပ္တုိက္တြင္ ပုံႏွိပ္ခဲ့ဖူးေလသည္။ ယခု မြန္ဘာသာမွ ျမန္မာဘာသာျပန္ဆုိေဖၚျပမည့္အေၾကာင္းအရာတုိ႔မွာ အထက္ပါစာအုပ္ စာမ်က္ႏွာ (၆၈/၆၉)တုိ႔မွလည္းေကာင္း၊ စာမ်က္ႏွာ(၈၂/၈၃)တုိ႔မွလည္းေကာင္း ျဖစ္ပါသည္။ ေတြ႔ရိွရသမွ် မြန္ရာဇဝင္ေဟာင္းမ်ားတြင္ထုိက်မ္းသည္ အျပည့္စုံဆုံးျဖစ္ပါသည္။ အေၾကာင္းအရာ အဆက္အစပ္သိျမင္နားလည္ေစရန္ သက္ဆုိင္ရာ အပုိင္းကို ျပည့္ျပည့္စုံစုံ မြန္ဘာသာမွ ျမန္မာဘာသာျပန္ဆုိပါသည္။
ဗုဒၶသကၠရာဇ္ ၂၄၅၃(ေကာဇာ ၁၂၇၂)တြင္ ပကလတ္ၿမိဳ႕တြင္ ပုံႏွိပ္ေသာ ဥပၸႏၷရာဇဝံသကထာ မြန္ဘာသာရာဇဝင္စာအုပ္တြင္ ပါေသာရုပ္ပုံႏွင့္စာမ်က္ႏွာ ၆၈-တြင္ ပါေသာစာသား-''ထုိမွ ဘုန္းေတာ္ အလြန္ႀကီးျမတ္ေတာ္မူေသာ ျမတ္စြာဘုရားသခင္သည္
 ေနာင္သာသနာေတာ္၏အက်ဳိးေက်းဇူးအလုိ႔ငွာ လက္ယာရံလက္ဝဲရံ အဂၢသာဝက၊ မဟာသာဝကရဟႏၲာႏွစ္ေသာင္းတုိ႔ႏွင့္တကြ စ်ာန္သမာပတ္ဝင္စားၿပီးလွ်င္ အစဥ္အတိုင္း ျမတ္စြာဘုရားကုိ ဝန္းရံၿမဲအတုိင္း အေရွ႕ဘက္ကမ္းပါး ဤဂရုေပါဌကေတာအုပ္မွ အေနာက္မ်က္ႏွာ သမုဒၵရာဘက္သို႔ မ်က္ႏွာမူလ်က္ ေကာင္းကင္ျဖင့္သာလွ်င္ ၾကြလာေတာ္မူေလ၏။
ထိုျမတ္စြာဘုရား ၾကြလာေတာ္မူေသာအခါ ႏႈိ္င္းစရာ ဥပမာ တႏၲဳကား ပုဏၰမီလျပည့္အခါ လဝန္းကို လက္ယာ လက္ဝဲ နကၡတ္အေပါင္းဝုိင္းရံလ်က္ ယုဂႏၶဳိရ္ေတာင္ထပ္မွာ ေျခာက္ေထြေသာ ေရာင္ျခည္ႏွင့္တကြ
 ေပၚထြန္းတက္လာၿပီးလွ်င္ အာကာသဝီထိ ေကာင္းကင္လမ္းအလယ္တြင္
 တင့္တယ္ဘိသကဲ့သို႔ ရဟႏၲာအေပါင္းတုိ႔ႏွင့္တကြ အေနာက္ဘက္သမုဒၵရာထဲသို႔ ျမတ္စြာဘုရားၾကြလာေတာ္မူရာ သမုဒၵရာအလယ္ခ်က္သို႔ေရာက္လွ်င္ ေသာင္ျပင္အလယ္တြင္
 ျမဴးတူးေနေသာ ေရႊဟသၤာဖုိမႏွစ္ေကာင္ကို ျမတ္စြာဘုရား လွမ္း၍ ျမင္ရ၏။ ထုိခဏႏႈိက္ ျမတ္စြာဘုရားျပဳံး
ေတာ္မူၿပီးလွ်င္ ဤသို႔ဗ်ာဒိတ္ ၾကားေတာ္မူ၏''
''အုိအခ်င္းတုိ႔၊ မုတၱမေတာင္ထိပ္တြင္ ငါေနေတာ္မူစဥ္အခါ မဟာယကၡေလးဦးႏွင့္နတ္သားတဦး၊ နတ္သမီးတဦး၊ အသုမၼဏေဂါပါလတုိ႔ကို ေနာင္အေနာက္ဘက္ေဒသတြင္ ၿမိဳ႕ႀကီးတခု ျဖစ္ၿပီးလွ်င္ ျမင့္ျမတ္ေသာ မင္းအျဖစ္ကို ခ်င္းတုိ႔ ျဖစ္ရမည္ဟု ေရွးက ငါဗ်ာဒိတ္ၾကား၍ ထားေတာ္မူသည္ကား အျခားမဟုတ္၊ ထုိဟသၤာဖုိမ ျမဴးတူးေနေသာ ေသာင္ျပင္ႀကီးအလယ္ႏႈိက္သာလွ်င္
 ေနာင္ ရာဇဌာနီမင္းေနျပည္ႀကီးတခု ျဖစ္ၿပီးလွ်င္ ခ်င္းအတုိ႔အေပါင္း ေနရမည့္ေဒသျဖစ္သည္။ ထုိတြင္ ဟသၤာေနျခင္းေၾကာင္ ထုိျပည္ကို ဟံသာဝတီျပည္အမည္ခံရမည္ဟု ဤကဲ့သို႔ ဥေဒၵသစကားျဖင့္ ျမတ္စြာဘုရား မိန္႔ေတာ္မူၿပီးလွ်င္ ဆိတ္ဆိတ္ေနေတာ္မူေလ၏။
ထုိေနာက္ ''အုိအခ်င္းတုိ႔၊ ဤေဒသကား ေနာင္ သာသနာတည္ရာဌာနႀကီးတခု ျဖစ္လိမ့္မည္၊ ထုိဌာနသို႔ ငါတုိ႔သက္ဆင္းၿပီးလွ်င္ လွည့္ပတ္၍ ဗ်ာဒိတ္ေတာ္ထားမည္''ဟု ျမတ္စြာဘုရား မိန္႔ေတာ္မူၿပီးလွ်င္ ရဟႏၲာအေပါင္းႏွင့္တကြ ထုိေရႊဟသၤာႏွစ္ေကာင္ေနရာ ေသာင္ျပင္သို႔သက္ဆင္းေတာ္မူ၍
 ျမတ္စြာဘုရား နင္းေတာ္မူ၏။
ဤဌာနတြင္ ေနေသာ ေရႊဟသၤာႏွစ္ေကာင္ကို ျမတ္စြာဘုရားျမင္သျဖင့္ အဘယ့္ေၾကာင့္ ဤဌာနကို ဗ်ာဒိ္တထားရပါသနည္း။ ဤဟသၤာကား တပါးေသာ ဟသၤာတုိ႔ထက္ အံ့ဖြယ္သရဲ ထူးကဲသျဖင့္ ဤေရႊဟသၤာဖုိမကို ပမာဏ၊ ေအာက္ခ်င္းပ်ဳိခန္႔ ပမာဏရွိ၏။ ကုိယ္အဆင္းကား ေရႊျပားကိုအုပ္ထားဘိသကဲ့သို႔ အဆင္းရွိ၏။ အေမာက္ကား ပတၱျမားသရဖူးကို တင္ထားဘိသကဲ့သို႔ရွိ၏။ ထုိမွလည္း အရပ္တပါးသုိ႔ လွည့္ပတ္၍မသြား၊ နံနက္ကာလ အခ်ိန္တန္လွ်င္ မိမိေနရာမွ ပ်ံလာၿပီးလွ်င္ ဤေသာင္ျပင္ႏႈိက္သာလွ်င္ ေနေလ၏။ ညခ်မ္းအခါ တန္လွ်င္လည္း ထုိမွအေနာက္ေျမာက္ေထာင့္ အရပ္တြင္ ၾကာမ်ဳိးငါးပါးျပည့္စုံစြာေသာ ေရကန္တခုရွိေသာ သရဝတီျဂဟမည္ေသာ ေတာင္ထိပ္သိ႔ုျပန္၍ ေနသလွ်င္တည္း။ ထုိ႔ျပင္ ျပဒါးရွင္တလုံးကို ထုိဟသၤာမ်ဳိထားသျဖင့္ အၾကင္ေဒသတခုသို႔ အကယ္၍ ထုိဟသၤာလွည့္ပတ္သြားေရာက္ခဲ့အံ့၊ ထုိဟသၤာေရာက္ေသာ ေဒသတြင္ ပြင့္လန္းသာယာ စည္ကားသလွ်င္တည္း။
ထုိ႔ေၾကာင့္ ထုိေဒသတြင္ ဤကဲ့သို႔ အံ့ဖြယ္သရဲ ထူးကဲေသာ ဟသၤာလွည့္ပတ္၍ ေနလာျခင္းေၾကာင့္ ေနာင္ ဤေသာင္ထြန္းၿပီးလွ်င္ ရာဇဌာနီမင္းေနျပည္ ျဖစ္မည့္အခ်င္းအရာကို
 ျမတ္စြာဘုရားျမင္ေတာ္မူသျဖင့္ ဤေဒသတြင္ ဟံသာဝတီျပည္ျဖစ္လိမ့္မည္ဟူေသာ ဗ်ာဒိတ္စကားကိုျမတ္စြာဘုရား ၾကားေတာ္မူသတည္း။
(အထက္ပါ အေၾကာင္းအရာမွာ ဥပၸႏၷမြန္ရာဇဝင္ႀကီး၊ စာမ်က္ႏွာ ၆၈၊ စာေၾကာင္း ၃-မွစေသာအပိုဒ္မွစ၍ စာမ်က္ႏွာ ၆၉၊ ပဌမစာပုိဒ္အဆုံးထိ မြန္ဘာသာမွ ျမန္မာဘာသာျပန္ဆုိခ်က္ ျဖစ္သည္။)
တျခားတေနရာ စာမ်က္ႏွာ ၈၁-၌လည္း ဟသၤာႏွစ္ေကာင္ႏွင့္ပတ္သက္၍ ပါရွိျပန္သည္ကား ေအာက္ပါအတုိင္း ျဖစ္ေလသည္။ အေၾကာင္းအရာစကားဆက္ကို သိေစလို၍လည္းေကာင္း၊ ဤမြန္ရာဇဝင္မွာလည္း ရွာေဖြအလြယ္တကူ ရရွိႏုိင္ေသာစာေပမဟုတ္၍လည္းေကာင္းျပည့္ျပည့္စုံစုံ ဘာသာျပန္၍ ေဖၚျပလုိက္ပါသည္။
''ထုိသုဒႆန ျမင္သိတေတာင္အနီး ေသာင္တြင္
 ျမတ္စြာဘုရားတည္ေနေတာ္မူေသာအခါ ဟံသာဝတီျပည္ျဖစ္မည့္အခ်င္းအရာကို သိလုိသျဖင့္ အာနႏၵာႏွင့္ဂဝမၸတိေထရ္တုိ႔ ျမတ္စြာဘုရားကို
 ေတာင္းပန္ေလွ်ာက္ထားသည့္စကားတြင္ ျမတ္စြာဘုရားေဟာၾကားထားေတာ္မူေသာ
ဗ်ာဒိတ္စကား၏ပတိနိေဒၵသအားျဖင့္ကား-''အုိ-အာနႏၵ၊ ယခု ဤတြင္ ငါေရာက္လာေသာအခါကား ေရအလြန္တုိးတက္ေသာအခါတည္း။ ဤေသာင္ေက်ာထက္ ေရအနက္လည္းႏွစ္ဆယ့္သုံးလံရွိ၏။ ေနာင္ ငါ ပရိနိဗၺာန္ျပဳၿပီးေနာက္ အႏွစ္ကိုးရာေရာက္ေသာအခါ ဤဌာနတြင္ သဲဆယ္လံ ထြန္းတက္ျပန္သျဖင့္ ေရအနက္တဆယ့္သုံးလံသာလွ်င္ ၾကြင္းက်န္လိမ့္မည္။''

''ထိုေရအနက္ တဆယ့္သုံးလံ ျဖစ္ရွိသည္တြင္ ဝိဒ်ာနဂရံျပည္မသုဝဏၰဘုမ္ျပည္သို႔ ကုန္သြယ္လာၾကေသာ ကုန္သည္တုိ႔ သေဘၤာႀကီးတစင္းလႊင့္ၿပီးလွ်င္ ဝိဒ်ာနဂရံျပည္သို႔ သေဘၤာလႊင့္၍ ျပန္လာမည္။ ဤေသာင္သို႔ေရာက္လွ်င္ ေရအက်ႏွင့္ၾကဳံႀကိဳက္သျဖင့္ ဤေသာင္ကို ျမင္လွ်င္ ဤေသာင္ထက္ႏႈိက္ အလြန္အံ့ၾသဖြယ္ျဖစ္ေသာ ေရႊဟသၤာႏွစ္ေကာင္ကို ရႈျမင္ရၿပီးသည့္အျခားမဲ့ႏႈိက္ ဝိဒ်ာနဂရံျပည္သို႔ သေဘၤာလႊင့္ေရာက္လာၿပီးလွ်င္ ထုိေသာင္ျပင္တြင္ နားေနေသာ ေရႊဟသၤာႏွစ္ေကာင္ အံ့ဖြယ္ျဖစ္သည့္အတုိင္း ဝိဒ်ာနဂရံျပည့္ရွင္ ပ႑ဳရာမွာေယန္မင္းကို ေလွ်ာက္ထားၾကကုန္၏
ဤတြင္ မြန္ရာဇဝင္ႀကီးႏႈိက္ဆက္လက္၍ ပါ႑ဳရာမွာေယန္မင္းက ထုိေရႊဟသၤာႏွစ္ေကာင္နားေနေသာ
 ေသာင္ေနရာတြင္ ေနာင္အခါရာဇဌာနီႀကီးျဖစ္မည္ကို သိ၍ အမွတ္အသားအျဖစ္ ေက်ာက္တုိင္ခ်၍ ပိုင္ဆုိင္ေၾကာင္းျပဳလုပ္ထားေၾကာင္း ထုိေနာက္ ႏွစ္ေပါင္းတစ္ရာေျခာက္ဆယ္တုိင္ လြန္ေျမာက္ၿပီးေနာက္ ထုိေနရာဌာနတြင္ ေျမေပၚထြန္းလာသည္။ ထုိအခါ ဝိဒ်ာနဂရံျပည္မွ မင္းက ထုိေနရာကို အေစာင့္အေနလာ၍ခ်ထားသည္ကို ႏွစ္ေပါင္း ၅၆-ႏွစ္လြန္ၿပီး သမလႏွင့္ဝိမလမင္းသားႏွစ္ေယာက္တုိ႔ ၿမိဳ႕တည္မည့္အခါ သိၾကားမင္းအကူအညီျဖင့္ ဝိဒ်ာနဂရံကုလားတုိ႔အား ေအာင္ျမင္ၿပီး ဟံသာဝတီတည္မည့္အေၾကာင္း မြန္ရာဇဝင္အစပိုင္းကို ျမတ္စြာဘုရား ဗ်ာဒိတ္ထားခဲ့ဟန္ ပတိနိေဒၵသစကားကို ရွည္လ်ားစြာ ေဖၚျပထားေလသည္။
ပဲခူးၿမိဳ႕၊ ေရႊေမာ္ေဓာေစတီႀကီး အေရွ႕ဘက္ရွိ ရေသ့ႀကီးဦးခႏၲီ၏ဟသၤာကုန္း တန္ေဆာင္းႀကီးပုံ။
ဤတြင္ ဟံသာဝတီတည္မည့္ေနရာတြင္
 ေရႊဟသၤာဖုိမႏွစ္ေကာင္သည္ ေသာင္ျပင္ေပၚတြင္ နားေနသည္ဟုပင္ ေဖၚျပထားေလသည္ကိုထင္ရွားေစရန္ မြန္ရာဇဝင္ႀကီးအဆုိအမိန္႔ကို ကိုးကားရျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ အျခားေသာ မြန္ဘာသာျဖင့္ ေရးသားေသာရာဇဝင္မ်ား၊ ဘုရားသမုိင္းမ်ားႏွင့္ပ်ဳိ႕ကဗ်ာမ်ားတြင္လည္း ကြၽႏု္ပ္တုိ႔ရွာေဖြႏုိင္သမွ် သဲေသာင္ေပၚတြင္သာ ဟသၤာဖုိမနားေၾကာင္း ပါရွိေလသည္။ ဆရာႀကီးဦးဖူး၏အခ်ဳိ႕သူေဟာင္းတုိ႔အဆုိမ်ဳိး ဟသၤာဖုိမအေနအထားကိုမူ မည္သည့္ေရွးစာေဟာင္းတုိ႔တြင္မွ မေတြ႔ရဖူးေပ။ျမန္မာဘာသာျဖင့္ ေရးသားထားေသာ
 ေရွးစာမ်ားတြင္လည္း မပါရွိေပ။ ၁၂၇၉-ခုႏွစ္တြင္ ဆရာႀကီးဦးလူကေလး ေရးသားေသာမြန္ရာဇဝင္ေရႊေမာ္ေဓာသမုိင္းစာအုပ္တြင္ ေအာက္ပါအတုိင္း ဤအေၾကာင္းကို ေဖၚျပေရးသားထား၏။
''ျမတ္စြာဘုရားသခင္သည္ ရဟႏၲာငါးရာျခံရံလ်က္
 ေကာင္းကင္ခရီးျဖင့္ ၾကြေတာ္မူရာ ဟံသာပဗၺတသုဒႆနပဗၺတကုန္း ေပၚထြန္းမည့္အရပ္ကို
 ေရာက္ေတာ္မူ၍ သုဒႆနကုန္းျဖစ္ေပၚမည့္ပင္လယ္ေရမ်က္ႏွာျပင္မွ ေပၚဦးစ ကုန္းထိပ္တြင္ ရပ္ေတာ္မူ၏။ ထုိကုန္း၏ေျမာက္မ်က္ႏွာအရပ္တြင္ ဟံသာပဗၺတကုန္းျဖစ္မည့္ကြၽန္းငယ္သည္ ပင္လယ္ေရျပင္၌ ငုပ္တုံေပၚတုံရွိ၍ ဟသၤာဖုိမတုိ႔သည္ က်က္စားေပ်ာ္ပါးရာမွ ျမတ္စြာဘုရားရပ္ေတာ္မူရာ ေရွ႕ရႈလ်က္
 ေတာင္ပံႏွစ္ဘက္ စုံယွက္ျဖန္႔မိုးရွိခုိးပူေဇာ္ၾကသည္။''
အထက္ပါအတုိင္း ေဖၚျပခဲ့ေသာ အေၾကာင္းအရာမ်ားတြင္လည္း ဟသၤာဖုိမႏွစ္ေကာင္၏အေနအထားသည္ ဆရာႀကီးဦးဖူး၏အခ်ဳိ႕သူေဟာင္းတုိ႔ အဆုိအတုိင္း မဟုတ္၊ တမ်ဳိး ျဖစ္ေလသည္။ ဤကဲ့သို႔ ေရွးမြန္ဘာသာ၊ ျမန္မာဘာသာစာေဟာင္းေပေဟာင္းတုိ႔တြင္ ေရႊဟသၤာႏွစ္ေကာင္ကို ေသာင္ေပၚႏႈိက္ နားေနသည္ဟုပါရွိရာ
မွ အဘယ္ေၾကာင့္ ''ေနာက္မ်ားမၾကာမီ လက္ဝါးတအုပ္ခန္႔ သဲခုံေပၚလာရာ ေကာင္းကင္က ေရႊဟသၤာဖိုမတုိ႔သည္ ပ်ံလာ၍ ႏွစ္ေကာင္နားစရာမရျခင္းေၾကာင့္ တေကာင္၏ေက်ာေပၚမွ တေကာင္ဆင့္၍ နားရ၏''ဟူေသာစကားသည္ ေပၚေပါက္လာေလသနည္းဟု
 ေတြးေတာဆင္ျခင္ဘြယ္ရွိပါသည္။ မူလမြန္စာေဟာင္းတုိ႔တြင္ ေရႊဟသၤာႏွစ္ေကာင္ကို 
 ေဖၚျပေသာ ေနရာတုိင္းတြင္ (ဓုိင္ထဝ္ဓါ)ဟူေသာ စကားကုိသုံးထားသည္။ ဓုိင္=ဟသၤာ၊ ထဝ္=ေရႊ၊ ဓါ=ႏွစ္။ ဤတြင္ ဤစကားကုိ ဘာသာျပန္ဖတ္ရႈရာတြင္ မြန္ဘာသာျဖင့္ ေရးထားေသာ 'ထဝ္'ဟူေသာစကားမွ ဝ-သတ္သည္ ပ-သတ္ကဲ့သုိ႔ ျဖစ္ေန၍ ထပ္-ဟုယူဆၿပီး မြန္ဘာသာႏႈိက္ ထပ္-ကို အနက္မရ၍ ျမန္မာဘာသာ ထပ္(ထပ္ဆင့္သည္၊ ထပ္သည္) ဟူ၍ စကားကိုဆြဲယူ၍ ဟသၤာဖုိမထပ္၍ နားေၾကာင္း စိတ္ကူးေပၚေပါက္ၾကံဆခဲ့ေလသလားဟု ေတြးဆမိပါေသးသည္။ ဤကား ကြၽႏု္ပ္၏ေတြးဆခ်က္သာ ျဖစ္ပါသည္။
ဟသၤာဖိုမႏွစ္ေကာင္သည္ တေကာင္ေပၚတေကာင္ ထပ္ဆင့္၍ နားေနေၾကာင္း မည္သည့္မြန္စာေဟာင္း၊ ျမန္မာစာေဟာင္းတုိ႔တြင္မွ မရွိေၾကာင္းကို ရွင္းလင္းတင္ျပၿပီးေနာက္ သိပၸံနည္းက်က်ျဖင့္ အမွန္သဘာဝကို အက်ဥ္းတင္ျပ၍ ဟသၤာႏွစ္ေကာင္ ထပ္ဆင့္နားေနရသည္ဟူေသာစကားကို ပယ္ပါဦးအံ့။
အုိ စာဖတ္သူ အေဆြ...ဟသၤာငွက္သည္ မည္ကဲ့သို႔ေသာငွက္အမ်ဳိးအစား ျဖစ္ပါသနည္း။ ဟသၤာငွက္သည္ ဝမ္းဘဲအမ်ဳိးအစားတြင္ပါေသာ ေရငွက္ျဖစ္ပါသည္။ ဟံသဟူေသာပါဠိမွ ျမန္မာစကား ဟသၤာျဖစ္လာေသာငွက္ကို ေရွးနိႆယေဟာင္းမ်ားတြင္ ဝမ္းဘဲဟု ျပန္ဆုိပါသည္။ပုဂံေခတ္က ေရးသားထားေသာ ကမၸည္းမင္စာမ်ားတြင္ ဟံသကုိ ဝံပယ္ဟု ျပန္ဆုိထားပါသည္။ ယခုဝမ္းဘဲမ်ဳိးတြင္ပါဝင္ေသာ ေရႏႈိက္က်က္စားေသာအၾကင္ဟသၤာငွက္သည္ အဘယ္ေၾကာင့္ ေရေပၚတြင္ နားစရာေနရာမရွိသျဖင့္ တေကာင္ေပၚတေကာင္ နားရပါသနည္း။ ဟသၤာအတြက္နားစရာ ေရျပင္ႀကီးကား က်ယ္ဝန္းလွပါသည္။ ေရထဲတြင္ ဟသၤာငွက္တုိ႔ နားစရာေနရာအတိရွိေၾကာင္း သတိေမ့သြားေသာ အၾကင္ပုဂၢဳိလ္တုိ႔သည္ ဤဟံသာဝတီပဲခူးရာဇဝင္သမုိင္းအစတြင္ ပါဝင္ေသာေရႊဟသၤာႏွစ္ေကာင္ကို တေကာင္ေပၚတေကာင္ဆင့္၍ ေပးလုိက္ေလေတာ့သည္။
ဟသၤာငွက္တုိ႔သည္ ေရႏႈိက္က်က္စားေသာေရငွက္
 ျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္လည္းေကာင္း၊
 ျမစ္ေခ်ာင္းပင္လယ္တုိ႔တြင္ သဲေသာင္ေပၚထြန္းရာတြင္ သဲမ်ား ေရစီးျဖင့္ သယ္ေဆာင္သျဖင့္ ေအာက္မွ တျဖည္းျဖည္းပို႔၍ပုိ႔၍ တက္လာၿပီး လက္တဝါးခန္႔သာမက အျပန္႔လုိက္ေပၚထြန္းလာဟန္ျမစ္ေခ်ာင္း
ပင္လယ္တုိ႔ႏႈိက္ ေသာင္ထြန္းေသာ သဘာဝကိုလည္းေကာင္း ႏွလုံးသြင္းၾက၍ ဟသၤာဖုိမႏွစ္ေကာင္ တေကာင္ေပၚတေကာင္ဆင့္၍နားရသည္ဟူေသာ ပါးစပ္ရာဇဝင္ကို ေရွးမြန္-ျမန္မာရာဇဝင္သမုိင္း စာေဟာင္းေပေဟာင္းတုိ႔တြင္လည္း ရွာေဖြမေတြ႔ရသျဖင့္လည္းေကာင္း၊ လက္
ရွိအျမင္အားျဖင့္လည္း ဤဟသၤာႏွစ္ေကာင္၏အေနအထားကုိ ရွင္းျပသူ လုိအပ္ေနေသာ အသြင္မ်ဳိးျဖစ္ေနသျဖင့္လည္းေကာင္း၊ အမွန္ကို ရွာေဖြသိလုိသူတုိ႔အတြက္ တင္ျပလုိက္ရေပသတည္း။
ဟသၤာဖိုမႏွင့္ပတ္သက္၍ ဟသၤာကုန္းေခၚေနရာမွာလည္း ဟံသာဝတီသမုိင္းဝင္ အေရးႀကီးေသာေနရာျဖစ္ေသာေၾကာင့္ ေနာင္လာေနာက္သားတုိ႔၏
သိမွတ္ဖြယ္ျဖစ္၍ ဆက္လက္ေဖၚျပပါဦးအံ့။ဟသၤာကုန္းသည္ ဟံသာဝတီပဲခူးရာဇဝင္သမုိင္းတြင္ အေရးပါေသာသမုိင္းဝင္ ေဒသတခုျဖစ္ေပသည္။ ယခုအခါ ေရႊေမာ္ေဓာေစတီေတာ္ႀကီး၏
အေရွ႕ဘက္္ေစာင္းတန္းမွဆက္၍ ဘုရင့္ေနာင္မင္းတရားႀကီး၏ၿမိဳ႕ရိုးေဟာင္းႏွင့္က်ဳံးေဟာင္းကို သံေစာင္းတန္းျဖတ္ၿပီးေနာက္ အေရွ႕ဘက္တြင္ရွိေသာ ရေသ့ႀကီးဦးခႏၲီႀကီးၾကပ္၍ ၁၂၈၄-ခုမွ ၁၂၈၆-ခုႏွစ္အတြင္း တည္ေဆာက္ေသာ သံတန္ေဆာင္းေတာ္ႀကီးရွိရာ ကုန္းျမင့္သည္ ဟသၤာကုန္းဟု ယခုေခတ္ လူတုိ႔ သိမွတ္ထားၾကေလသည္။
ထုိရေသ့ႀကီး၏ဟသၤာကုန္းသံတန္ေဆာင္းႀကီးအတြင္းတြင္ ေလးေထာင့္အုတ္တုိက္ခံမုခ္ေလးခုႏွင့္
ေစတီငယ္တဆူရွိေလသည္။ ထုိေစတီ၏ေက်ာက္ျဖဴျပား
ကမၸည္းစာတြင္ ဟံသာပဗၺတသုဝဏၰဟံသာေစတီေတာ္ ကမၸည္းေက်ာက္စာဟူ၍ ဤသို႔ပါရွိေလသည္။
ျမတ္စြာဘုရားသခင္ သာသနာေတာ္ ၂၄၆၈-ခုႏွစ္၊ ေကာဇာသကၠရာဇ္ ၁၂၈၆-ခုႏွစ္ တန္ခူးလျပည့္ ေသာၾကာေန႔ မႏၲေလးေတာင္ရေသ့ႀကီးဦးခႏၲီ၊ ဟံသာဝတီၿမိဳ႕သူၿမိဳ႕သား၊ ျပည္သူျပည္သား၊ ရဟန္းရွင္လူအမ်ားတုိ႔ သုဝဏၰဟံသာပဗၺတႏႈိက္ လူနတ္ျဗဟၼာသတၱဝါတုိ႔ ပူေဇာ္ရန္အက်ဳိးအလုိ႔ငွာ ျမတ္စြာဘုရားသခင္ ဓာတ္ေတာ္ေမြေတာ္အစစ္တုိ႔ကို ေရႊသပိတ္၊ ေရႊေစတီ၊
 ေငြေစတီ၊ ေၾကးေစတီ၊ ေက်ာက္ေစတီအတြင္းသို႔ ေကာင္းစြာ သြင္းႏွံဌာပနာ၍ အုတ္ေက်ာက္အဂၤေတတုိ႔ျဖင့္ ဟံသာဝတီစံ ေရွးမင္းေကာင္းမင္းျမတ္တုိ႔ ျပဳစုေတာ္မူခဲ့ေသာ ဤသုဝဏၰဟံသာေစတီေတာ္တန္ခုိးႀကီးေရဟသၤာဘုရားကို ထပ္မံ၍ ျပဳစုျပင္ဆင္ၾကသည္။
အထက္ပါ ကမၸည္းေက်ာက္စာမွာ ၁၉၃၈-ခုႏွစ္အတြင္း ဤစာေရးသူ ဤဌာနသို႔ ေရာက္စဥ္က ႏွစ္ေကာင္ထပ္ ဟသၤာရုပ္မ်ားရွိေသာအုတ္ခုံ၏ေတာင္ဘက္တြင္ရွိသည္ကို ကူးယူခဲ့ျခင္းျဖစ္ေပသည္။
ဤအတုိင္းဆုိပါက ဤသံတန္ေဆာင္းေတာ္ႀကီးအတြင္းမွ ဤေစတီငယ္သည္ သုဝဏၰဟံသာေစတီျဖစ္၍ ေရွးေဟာင္းေစတီကုိ ရေသ့ႀကီးဦးခႏၲီ ႀကီးမွဴး၍ျပင္ဆင္ထားေသာ ေစတီဟု ဆုိလုိရင္းျဖစ္ပါသည္။ ထုိသို႔ျဖစ္ပါက ဤေစတီငယ္ကေလးသည္ပင္ ဟံသာဝတီသမုိင္းအတြက္ အေရးပါလွေသာ သမုိင္းဝင္ေစတီဟုယူဆရမည္ကဲ့သို႔ ရွိပါသည္။ဤတြင္ ဤသံတန္ေဆာင္းႀကီးအတြင္းမွ ေစတီကို ေခတၱထား၍ ဟံသာဝတီသမုိင္းဝင္ သုဝဏၰဟံသာေစတီကို စာေဟာင္းေပေဟာင္းတုိ႔
မွ အေထာက္အထား ရွာေဖြၾကည့္ၾကရန္ ျဖစ္ပါသည္။
ဟသၤာဖုိမႏွစ္ေကာင္ နားေနေသာ သဲေသာင္ေနရာသည္ ေနာင္အခါ ကြၽန္းေပၚလာခဲ့၍ ထုိေနရာသည္ ဟသၤာကုန္းျဖစ္သည္ဟု ေရွးစာမ်ားတြင္ ပါရွိေလသည္။ ထုိေနရာ၏တည္ေနရာကိုမူ စာေဟာင္းေပေဟာင္းမ်ားတြင္ ဤသို႔ ျပဆုိထားသည္။
(၁) ၁၁၄၈-ခုႏွစ္ေရး၊ ပဲခူးရာဇဝင္ႏွင့္ေရႊေမာ္ေဓာဘုရားႀကီးသမုိင္းေပစာတြင္ (သုဒႆနျမင္းသီလာေတာင္အေရွ႕ ဟံသာပဗၺတအရပ္ႏႈိက္ ဟံ
သာျပည္ႀကီးျဖစ္လတၱံ႕)ဟု ပါရိွသည္။
(၂) ၁၁၅၂-ခုႏွစ္ေရး၊ ဆရာေမာင္ထပ္၏ေရႊေမာ္ေဓာသမုိင္းတြင္လည္း အထက္ပါအတုိင္း ေဖၚျပသည္။
(၃) ၁၁၈၇-ခုႏွစ္ေရး၊ လိက္သမိင္အသးေရာင္၊ အသားမင္းသားအေၾကာင္း မြန္ဘာသာကဗ်ာႏွင့္၁၁၉၄-ခုႏွစ္ေရး၊ ရာဇဝံသကထာမြန္ရာဇဝင္တြင္(သုဒႆနျမင္းသီလာကုန္းအနီး သဲေသာင္ျပင္)ဟု ေဖၚျပသည္။
(၄) ၁၂၅၇-ခုႏွစ္ေရး၊ ဆရာႀကီးဦးဖူး၏ေရႊေမာ္ေဓာရာဇဝင္သမုိင္းတြင္
(ဟံသာပဗၺတ၏အေနာက္၌သုဒႆနေတာင္သည္ရွိေလ၏)
ဟုေဖၚျပသည္။
(၅)၁၂၇၉ခုႏွစ္ေရးဦးထြန္းေအာင္၏ေရႊေမာ္ေဓာသမုိင္းသစ္တြင္(သုဒႆနေတာင္၏အေရွ႕ဟံသာဝတီမည္ေသာ
 ေတာင္ရွိရာအရပ္၌ဟံသာဝတီျပည္ႀကီးကိုတည္၍)ဟုေဖၚျပသည္။
(၆) ၁၂၇၉-ခုႏွစ္ေရး၊ ဦးလူကေလး၏မြန္ရာဇဝင္ ေရႊေမာ္ေဓာသမုိင္းတြင္
(သုဒႆနကုန္း၏ေျမာက္မ်က္ႏွာအရပ္တြင္
 ဟံသာပဗၺတကုန္းျဖစ္မည့္
ကြၽန္းငယ္)ဟုေဖၚျပသည္။အထက္ပါ အဆုိအမိန္႔မ်ားအရ ေရႊေမာ္ေဓာေစတီေတာ္ႀကီး တည္ရာ သုဒႆနကုန္း၏အေရွ႕ဘက္ဟုလည္းေကာင္း၊ အနီးဟုလည္းေကာင္း၊ ေျမာက္ဘက္ဟုလည္းေကာင္း၊ ဟံသာပဗၺဟသၤာကုန္းကို ေဖၚျပသိရွိရာတြင္
 ေစတီႀကီးေျမာက္ဘက္တြင္ကား ေျပာပေလာက္ေအာင္ ကုန္း
မရွိ၍ အေရွ႕ဘက္အရပ္ကုိသာ ယူဆရမည္ျဖစ္ေလသည္။ဤတြင္ ေရႊေမာ္ေဓာေစတီႀကီး အေရွ႕ဘက္တြင္ ဦးခႏၲီ၏သံတန္ေဆာင္းႀကီးရွိရာ ကုန္းႏွင့္¤င္းေျမာက္ဘက္ေစတီေတာ္ႀကီးမွ အေရွ႕ဘက္ေျမာက္ယြန္းဟသၤာကုန္းေက်ာင္းေဟာင္း တည္ရွိခဲ့ရာ ကုန္းဟူ၍ ႏွစ္ကုန္းရွိပါသည္။
ဤကိစၥႏွင့္ပတ္သက္၍ ဟသၤာကုန္းေက်ာင္းေဟာင္းတြင္ ၁၉၃၈-ခုႏွစ္က သက္ေတာ္ရွစ္ဆယ္ေလးႏွစ္ရွိၿပီျဖစ္ေသာ ဆရာေတာ္ႀကီးႏွင့္သြားေရာက္ေတြ႔ဆုံခဲ့ေသာ သုေတသီဆရာႀကီးတဦးကို ဆရာေတာ္ႀကီးက ၁၂၈၄-ခုႏွစ္ေလာက္ကမွ မႏၲေလးရေသ့ႀကီးဦးခႏၲီက ယခု သုဝဏၰဟံသေစတီတည္ထားေသာကုန္းႏႈိက္ ေစတီတည္၍ သာသနာျပဳလုိေၾကာင္း၊ ဟသၤာကုန္းေက်ာင္းသာရွိ၍ ဟသၤာကုန္းေစတီလည္း ရွိအပ္ေၾကာင္း၊ ဆရာေတာ္ႀကီးထံ လာေရာက္ရွိခုိး ေလွ်ာက္ထားေသာေၾကာင့္ သေဘာတူညီေၾကာင္း ေျပာလုိက္၍ ဟသၤာကုန္းဘုရားဟူ၍ ၁၂၈၄-၁၂၈၅-၁၂၈၆-ခုႏွစ္မ်ားမွာမွ ေပၚေပါက္လာရေၾကာင္း၊ ေရွးအခါက ဦးခႏၲီ၏ဟသၤာကုန္းဘုရားေနရာႏႈိက္ အရုိးအုိးေစတီပ်က္သုံးဆူရွိေၾကာင္း၊ က်န္ခဲ့ေသာအႏွစ္(၃ဝ)ေက်ာ္၊ (၁၂၆၅)ခုေလာက္က ထုိကုန္းကို အမည္အထူးတလည္ ေခၚသည္မရွိေၾကာင္းကို အမိန္႔ရွိလုိက္သည္ဟု ၁၉၃၈-ခု၊ ေမလထုတ္သူရိယမဂၢဇင္း စာမ်က္ႏွာ ၁ဝ၈-တြင္ ေဖၚျပထားေလသည္။
ဟသၤာကုန္းႏွင့္ပတ္သက္၍ စိတ္ဝင္စားဖြယ္ အေထာက္အထားတခုမွာ ေအာက္ပါအတုိင္း ျဖစ္ပါသည္။
ရာဇဗာဟုအမည္ရွိေသာ ဟံသာဝတီစာဆုိေတာ္သည္ မင္းရဲေက်ာ္စြာစုန္ ဧခ်င္းကို စပ္ဆိုခဲ့ရာ သုဝဏၰဘူမိခ်ီအပုိဒ္တြင္ ''သုဝဏၰဘူမိ၊ တြင္မည္ရိွသား၊ သီရိရတန၊ ၾသဘာသျဖင့္၊ သက်သုံးလူ၊ သဗၺညဴလွ်င္၊ ေပါင္းစုမကြာ၊ ရံငါးရာျဖင့္၊ ဟသၤာအစစ္၊ ဤတြင္ျဖစ္ဟု၊ ရွင္ခ်စ္ဘုရား၊ဗ်ာဒိတ္အားျဖင့္၊ ေဟာျငားသေရာ္၊ အတိတ္ေဖာ္၍၊ ျဖတ္ေတာ္မူခါ၊ ထုိေတာင္မွာက၊ အေၾကာင္းစလ်က္၊ ဟံသာဝတီ၊ တြင္ညီမည္ထူး၊ ေက်းဇူးမ်ားလွ၊ ျမတ္ဌာနႏႈိက္၊ ပုညရတနာ၊ မည္သာထင္ေပၚ၊ ေစတီေက်ာ္ကို၊ ေရႊေလွာ္ထြန္းလွ်ပ္၊ ဘိနပ္တုိင္ေအာင္၊ မြမ္းၿပီးေနာင္မွ၊ မ်ားေျမာင္ဝတၴဳ၊ေရတြက္ျပဳမူ၊ ေပါင္းစုရာခ၊ သံဃိကလည္း၊ ေရွးစဥ္နည္းျဖင့္၊ ကမၸည္းေက်ာက္စာ၊ မဂၤလာေဇေယာ္၊ ထားၿပီးေသာ္လွ်င္''...အစခ်ီသျဖင့္ ရွိပါေလသည္။
အထက္ပါ ဧခ်င္းအျပင္ မဟာဥပရာဇာဧခ်င္းဆရာကလည္း ''သဒၶာၾ<ြကားလ်က္၊ ဘုရားျမတ္စြာ၊ ေရွးသံသာက၊ ဟသၤာအစစ္၊ ျဖစ္ခဲ့ဘူးသား၊ ေက်းဇူးခုိင္းခုိင္း၊ တုိင္းရာမည၊ ဟံသာဝတီ၊ ေက်ာ္ညီမည္သာ၊ ျပည္ျမတ္စြာ၌''ဟူ၍ ထည့္သြင္းစပ္ဆုိေလသည္။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ဟံသာဝတီျပည္ေနရာသည္ ဘုရားအေလာင္း ဟသၤာျဖစ္ဖူးသည္ဟူေသာ အမွတ္အသားလည္းရွိေၾကာင္း မွတ္သားဖြယ္ ျဖစ္ေလသည္။
ထုိမင္းရဲေက်ာ္စြာစုန္ ဧခ်င္းအရ ဘုရင့္ေနာင္မင္းႀကီးသည္ ဟသၤာကုန္းတြင္ရွိေသာ ပုညရတနာေစတီကို ေရႊမြမ္း၍ သံဃိကလွဴဒါန္းဒါနမ်ားျပဳ၍ ကမၸည္းေက်ာက္စာ ေရးထုိးခဲ့ေၾကာင္း သိရေလသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ဟသၤာကုန္းေပၚတြင္ ပုညရတနာမည္ေသာေစတီရွိေၾကာင္း သိရေလသည္။
ပဲခူးတဝိုက္တြင္ မုိးအရြာမ်ားျခင္း၊ ေျမငလ်င္ မၾကာခဏတုန္လႈပ္ျခင္းစသည့္ေဘးတုိ႔ေၾကာင့္ ေရွးေဟာင္းေစတီမ်ား အပ်က္အစီးအၿပိဳအပ်က္ အလြန္မ်ားျပားလွသည္ကား မ်က္ျမင္ပင္ ျဖစ္ေလသည္။ ပဲခူးအေနာက္ေတာ ေရႊဂူႀကီးတဝိုက္မွ ဓမၼေစတီမင္းႀကီးတုိ႔လက္ထက္ တည္ထားေသာ ေစတီပုထုိးႀကီးငယ္တုိ႔မွာ ေထာင္းေထာင္းညက္ေက် ၿပိဳလဲကုန္သည္မွာ မ်ားလွေပသည္။ ထုိ႔အတူ ပဲခူးတဝုိက္ ေစတီမ်ားသည္ အခ်ဳိ႕အစအနပင္ ရွာ၍မရေအာင္ မူလေနရာတြင္ ၿပိဳပ်က္သြားသည္မွာလည္း မနည္းေတာ့ေပ။ ဤကဲ့သို႔ေသာ အလားတူ ကံၾကမၼာမ်ဳိးကို ဟသၤာကုန္းေဟာင္းေပၚရွိ ပုညရတနာေစတီမွာလည္း ေတြ႔ၾကဳံခဲ့ရေလသည္။ ဟသၤာကုန္းေဟာင္းေပၚတြင္ ၁၂၃၅-ခုေလာက္က ေစတီငုတ္တုိႀကီးတဆူ ရွိေသးေၾကာင္းကို ကမာနတ္ရြာမွ ဦးစံဝင္းဆုိေသာပုဂၢဳိလ္က ေျပာျပဖူးေလသည္။ ဦးစံဝင္းမွာ ဟသၤာကုန္းေက်ာင္းေဟာင္းတြင္ ေက်ာင္းသားအျဖစ္ ေနခဲ့ဖူးေလသည္။ ဟသၤာကုန္းေက်ာင္းေဟာင္း ဆရာေတာ္ႀကီးကလည္း ကုန္းေပၚတြင္ ေစတီငုတ္တုိႀကီးတဆူရွိဖူးေၾကာင္း၊ ေက်ာက္စာတုိင္ေဟာင္းတခု ဆြမ္းစားေက်ာင္းနားတြင္ ရွိခဲ့ေၾကာင္း၊ ေရွးက စာအနည္းငယ္ျမင္ရေသးေသာ္လည္း ယခုအခါ စာတလုံးမွ်မရွိေတာ့ေၾကာင္း၊ သိမ္ေက်ာင္းေဆာက္စဥ္အခါက လက္သမားမ်ား ေဆာက္စေသာ တန္ဆာပလာမ်ား ေသြးေသာေၾကာင့္ ပ်က္စီးရွာရေၾကာင္း စသည္ျဖင့္ ေျပာၾကားဖူးေလသည္။ ကြၽႏု္ပ္တုိ႔သြားေရာက္စုံစမ္းစဥ္က ဟသၤာကုန္းဆရာေတာ္မွာ အရွင္ဂုဏဝံသႏွင့္တုိက္အုပ္ဘုန္းႀကီးမွာ ဦးပ႑ဝတုိ႔ျဖစ္ေလသည္။
ဟသၤာကုန္းေက်ာင္းေဟာင္း ကုန္းပတ္လည္တြင္ ဂဝံေက်ာင္းအုတ္၊ ေျမအုတ္ေဟာင္းမ်ားစြာ ရွိေသး၍ ေရွးေဟာင္းဌာနတခုျဖစ္ေၾကာင္းထင္ရွားပါသည္။ ထုိစဥ္အခါကပင္ ဤကုန္းမွ ေက်ာင္းကို ေရွးအဆက္ဆက္ကပင္ ဟသၤာကုန္းေက်ာင္းဟု အစဥ္အလာေခၚတြင္ခဲ့ေၾကာင္း သိရွိရေလသည္။
ဤဟသၤာကုန္းေက်ာင္းေဟာင္းႏွင့္ မနီးမေဝး ဘုရင့္ေနာင္ၿမိဳ႕အေရွ႕ျပင္ ဗညားဦးၿမိဳ႕ေဟာင္းအတြင္း ေဇယ်ဝတီေက်ာင္းေဟာင္း၊
ယခုအေခၚ ေဇာတိကာရုံေက်ာင္းဝင္း အေရွ႕ပိုင္းတြင္ ကုလားကို အသားမင္းသား ေကာဇာ(၅၂၆-၅၄၃)အတြင္း ေအာင္ျမင္ရာ ေအာင္ေျမတြင္ရာဇာဓိရာဇ္မင္း၏ေအာင္ေတာ္မူ ေက်ာက္တုိင္အရွည္ လဲလ်က္သားႏွင့္ဗညားဦးမင္း၏ေက်ာက္တုိင္အတုိတုိ႔ရွိရာ ၁၉ဝ၈-ခုႏွစ္က ေရႊ႕ေျပာင္း၍ ရုံးဝင္းအတြင္း စုိက္ထားသည္။ဟသၤာကုန္းႏွင့္ပတ္သက္၍ ကြၽႏု္ပ္တုိ႔ ေလ့လာမွတ္သားထားသည္မ်ားကို မျ>ြမက္မွ် ေဖၚျပေရးသားခဲ့ၿပီးပါၿပီ။ ဟံသာဝတီပဲခူးသမုိင္းတြင္ဟသၤာဖုိမႏွစ္ေကာင္သည္ သဲေသာင္ျပင္၌ နားေနသည္ကို ျမတ္စြာဘုရား ဤေဒသသို႔ ေဒသစာရီၾကြခ်ီလာစဥ္က ျမင္ေတာ္မူ၍ ဤေဒသတြင္ ေနာင္
ေသာအခါ ဟံသာဝတီမည္ေသာျပည္ႀကီးျဖစ္လိမ့္မည္ဟူ၍ ဗ်ာဒိတ္စကားၾကားေတာ္မူခဲ့ေၾကာင္း မြန္ဘာသာ၊ ျမန္မာဘာသာျဖင့္ စာေပေဟာင္းမ်ားတြင္ အမ်ားအျပား ေဖၚျပခဲ့ၾကေလသည္။ ထုိသို႔ေဖၚျပရာတြင္ အဆုိအမိန႔္မ်ားကား အနည္းႏွင့္အမ်ား ကြဲျပားေသာ္လည္း ဟံသာဝတီတည္မည့္ေနရာတြင္ ကြၽန္းေျမမေပၚမီကာလ သဲေသာင္ထြန္းစက ဟသၤာဖုိမႏွစ္ေကာင္ နားေနသည္ဟူေသာ အခ်က္မွာမူ တညီတည္းေဖၚျပမွတ္သားလာခဲ့ၾကေလသည္။
ဤေနရာသည္ ဟသၤာကုန္းဟူေသာအမည္ျဖင့္ ေနာင္အခါ ထင္ရွားလာခဲ့ၿပီးေနာက္ ထုိဟသၤာကုန္းကိုၿမိဳ႕တြင္းသို႔သြင္း၍ သကၠရာဇ္ ၇၁၁-ခုတြင္ ဗညားဦးမင္းသည္ ဟံသာဝတီပဲခူးၿမိဳ႕ကို တည္ေထာင္ေလသည္။ ထုိအခါက ဗညားဦးမင္း၏နန္းေတာ္ တည္ေဆာက္ရာကုန္းမွာပုလိပ္ေက်ာင္းေဟာင္းေနရာ ျဖစ္ေလသည္။ မြန္ရာဇဝင္တြင္ ထင္ရွားေသာရာဇာဓိရာဇ္မင္း၊ ရွင္ေစာပုမင္း၊ ဓမၼေစတီမင္းတုိ႔စုိးစံခဲ့ရာ ဟံသာဝတီမွာ ဗညားဦးမင္းနန္းေတာ္၏ေျမာက္ဘက္ အေနာက္သို႔ အနည္းငယ္ယြန္းယြန္းတြင္ ဟသၤာကုန္းရွိသည္ဟုလည္း ေရွးအဆုိတခုတြင္ ပါရွိသည္။
ယခုအခါတြင္ ဟသၤာကုန္းေက်ာင္းေဟာင္း တည္ရွိေသာ ကုန္းႏွင့္ရေသ့ႀကီးဦးခႏၲီ၏သံတန္ေဆာင္းႀကီးရွိရာကုန္း ဤႏွစ္ဌာနတြင္ ေရွး
အခါ ဟသၤာကုန္းသည္ မည္သည့္ကုန္းျဖစ္ေလသနည္းဟူေသာ အခ်က္ကိုမူ ေျပာဆုိရန္မွာ မည္သုိ႔မွ် အေၾကာင္းထူးမည္မဟုတ္ေပ။ အသစ္သစ္တုိ႔ ျဖစ္သည္ရွိေသာ္ အေဟာင္းအေဟာင္းတုိ႔သည္ ပ်က္စီးတိမ္ေကာ ကြယ္ေပ်ာက္ျခင္းသို႔ ေရာက္ၾကစၿမဲ ေရာက္ရစၿမဲျဖစ္ေပသည္။ မူလဟသၤာကုန္းေပၚရွိ သုဝဏၰဟံသာေစတီသည္ ဘုရင့္ေနာင္မင္းတရားႀကီးလက္ထက္ ေရာက္ေသာအခါ ပုညရတနာေစတီဟူေသာ အမည္ျဖင့္ ထင္ရွားခဲ့ပါေသာ္လည္း တစတစ္ သခၤါရနယ္အတြင္းတြင္ ယုိယြင္းလာခဲ့ၿပီ၊ ပ်က္စီးလာခဲ့ၿပီ၊ ၿပိဳပ်က္သြားခဲ့ၿပီ။ ထုိေနာက္ ေစတီငုတ္တုိဘဝျဖင့္ပင္ လြန္ခဲ့ေသာ ႏွစ္ေပါင္း ၁ဝဝ-ေလာက္က ရွိေပေသးသည္။ ယခုမူကား လုံဝေစတီေဟာင္းအေနျဖင့္ ထုိဟသၤာကုန္းေဟာင္းေပၚမွ ေပ်ာက္ကြယ္၍သြားခဲ့ၿပီျဖစ္ေလသည္။ ဤကား မၿမဲေသာ အတည္မဲ့ေသာတရားကို ႏွလုံးသြင္းျခင္းျဖင့္သာ အက်ဳိးရွိမည္ျဖစ္ေၾကာင္း။ ပဲခူးဟံသာကုန္းသစ္မွ ဟသၤာ
ဖုိမအရုပ္၊ ဟသၤာကုန္းေဟာင္းႏွင့္ပတ္သက္ေသာ ထင္ျမင္ခ်က္တုိ႔ကို အဆုံးသတ္လုိက္ပါသတည္း။

၂ဝ-၁၂-၈၂

အကိုးအကားမ်ား

၁။ ဥပၸႏၷဟံသာဝတီ ရာဇဝံသကထာ(၁၁၉၃-ခုေရး၊ မြန္ဘာသာရာဇဝင္ႀကီး)  
၂။ လိက္လသမိင္အသးေရာင္(၁၁၈၇-ခုေရး၊ မြန္ဘာသာအသားမင္းသားအေၾကာင္းအရာ ပ်ဳိ႔လကၤာ)
၃။ မြန္ရာဇဝင္(မုတၱမဆရာေတာ္)  
၄။ မင္းရဲေက်ာ္စြာစုန္ဧခ်င္း(စာဆုိ ရာဇဗာဟု)ႏွင့္မဟာဥပရာဇာဧခ်င္း 
၅။ ပဲခူးရာဇဝင္ႏွင့္ေရႊေမာ္ေဓာဘုရာ းႀကီးသမုိင္း(၁၁၄၈-ခုေရး၊ ေပမူ)
၆။ ေရႊေမာ္ေဓာသမုိင္း(ေမာင္ထပ္ ၁၁၅၂-ခုေရး၊ ေပမူ) ၇။ ေရႊေမာ္ေဓာရာဇဝင္သမုိင္း(၁၂၅၇-ခ ု၊ ဆရာဖူး)
၈။ ေရႊေမာ္ေဓာသမုိင္းသစ္(၁၂၇၉-ခု၊ ဦးထြန္းေအာင္) ၉။ ေရႊေမာ္ေဓာသမုိင္း မြန္ရာဇဝင္(၁၂၇၉-ခု၊ ဦးလူကေလး) ၁ဝ။ ေရႊဟသၤာေစတီသမုိင္း (၁၂၉၃-ခု၊ ယင္းခဲဦးေမာင္ေမာင္) 
၁၁။ ဟံသာဝတီမွတ္တမ္း(ဦးသက္တင္၊ သူရိယမဂၢဇင္း ၁၉၃၈-ခု၊ ေမလႏွင့္ဇြန္လ)

မွတ္ခ်က္။ ။ဥာဏ္လင္းဓမၼစာပေဒသာ(၁ဝ)အုပ္ေျမာ က္အထူးထုတ္၊ ၁၉၈၄-ခုႏွစ္၊ ဇူလုိင္လ၊ စာမ်က္ႏွာ(၇ဝ မွ ၈၇အထိ)၌လာရွိေသာေဆာင္းပါးကို ျပန္လည္ျပင္ဆင္ျခင္းမရွိဘဲ ရုိက္ႏွိပ္ထားပါသည္။